از سال ۱۹۷۰ میلادی موضوع انرژی در سر لوحه گفتمان بکارگیری از سرما در نگه داری خوراکی ها به ویژه یخ زده جا داشته است. با محاسبه بهای انرژی شمار دیگری از روش های پاسداری کننده خوراکی ها مانند کنسرو و کمپوت نشان داده است که بهای انرژی صرف شده در فرایند یخ زدن خوراکی ها و نگه داری یخ زده آن ها بیشتر از آن ها نیست. برای خیلی از فرآورده ها مانند سبزی ها، مصرف انرژی از تولید تا مصرف  آن ها ممکن است پایین تر از دیگر خوراکی ها باشد. عامل خیلی مهم این است که انرژی تنها عامل متغیری است که می توان آن را برآورد و ارزیابی کرد. عامل هایی همچون ویژگی های حسی، ارزش خوراکی، بها و دامنه کاربری و آسان بودن کاربری فرآورده با اهمیت  برابر ویا بیشتر از انرژی می باشد. زمانی که تمام این عامل ها برآورد و ارزیابی می شود، این برآمد بدست می آید که فرایند یخ زدن خوراکی ها و نگه داری یخ زده آن ها، چیز های خام، فرآورده های نیمه تمام شده و بسته بندی شده برای فروش یکی از مهم ترین روش ها در پاسداری خوراکی های فاسد شدنی می باشد. بنابر­این آشنایی با اهمیت شناخت معیارهای برآورد انرژی در  فن آوری یخ زدن، نگهداری و دیگر فرآوری های مربوط به سرد سازی بسیار مهم است و در این راستا شایان توجه می باشد، عایق کاری سردخانه(نوع، جنس و ستبرا)، دمای نگه داری (در سردخانه گوناگون)، کارکرد (کارکنان، دستگاه ها و سازه) و مانند آن ها از عامل های مهم در شناخت معیارهای برآورد انرژی می باشد.

۱  مصرف انرژی در فرایند یخ زدن خوراکی ها و نگه داری در سردخانه  

انرژی در فرآیند سردسازی برای از میان بردن گرمای منتقل شده از میان کف، دیوارها، سقف، هواگیری-هوادهی گرما، الزام های یخ زدن، سردکردن فرآورده، گرمای ناشی از روشنایی، کارکنان، دستگاه های مکانیکی مانند لیفت تراک، بادزن و گرمای ناشی از یخ زدایی در سردخانه می باشد.  افزون بر مصرف انرژی در سامانه سرد زا، انرژی برای گرم کردن هوا، روشنایی، شارژ باطری، گرم کردن آب و مانند این ها لازم است. اندازه اتاق سردخانه وجه تمایز مهمی می باشد. هر چه اتاق کوچکتر باشد مصرف انرژی در یکای فرآورده نگه داری شده بیشتر خواهد شد.  مصرف انرژی در یخچال های کابینتی خرده فروشی، در سال m3/kWh 15000-7000 و در یخچال های خانگی m3/kWh 4000-2000 است. از نقطه نظر اقتصادی تمام هزینه های یک سردخانه بزرگ را می توان به هزینه های سرمایه، اداری و کارهای فنی بخش کرد. از بابت هزینه های کارهای فنی، مصرف انرژی در آن یک سوم تمام انرژی ها را می سازد که نزدیک به ۱۰% تمام هزینه ها در یک سال است.

۲ برآورد انرژی ذخیره شده

به خاطر افزایش روزافزون بهای انرژی، کاهش مصرف انرژی هر جا که ممکن است به ویژه در دستگاه های سردساز تازه ساخته شده و سردخانه ها بهینه می باشد. همین جور کاهش درخواست انرژی به همان نسبت مهم است. روشن است که نباید اندازه گیری انرژی به کاهش کیفیت فرآورده منجر شود. برنامه ذخیره سازی انرژی باید با نقشه کشی مصرف انرژی در سراسر دستگاه ها و سردخانه برای اندازه گیری جاهای پر مصرف آغاز شود. این کار در آغاز باید با پذیرش نگه داری درست انجام گیرد. در این مرحله بار انرژی برای اندازه گیری باید قابل کنترل باشد، یعنی توان انجام اندازه کنترل به همراه هزینه آن در دید باشد. در ساخت سردخانه برای کمینه کردن مصرف انرژی مطالعه همه سامانه آن مهم است.

۲-۱  طراحی و ساخت سردخانه

در مرحله طراحی و ساخت سردخانه، تازه ترین یافته ها برای دستیابی به بهینه ترین راه ها و صرفه های اقتصادی باید مطاله شود. در جاهای گوناگون کشور نمی توان از راه حلی یکسان بهره گرفت. طراحی و ساخت بهینه به اندازه، کاربردی و کارکردی سردخانه بستگی پیدا می کند. در این باره برخی از جنبه های عمومی آن به شرح زیر می باشد:

۲-۱-۱  کمپرسور

رایج ترین روش سرمازایی در سردخانه های مواد خوراکی تراکمی بوده و بهره گیری از کمپرسور است.شمار و توان دستگاه با توجه به بار سرمایی مورد نیاز تعیین می شود. کمپرسور انواع گوناگون دارد و با پیشرفت روزافزون در فن آوری تولید دستگاه های جدید ارزانتر با راندمان بیشتر، سفارش می شود از شمار کمتر کمپرسور با توان بالاتر بهره گرفت. تازه ترین این دستگاه ها با کارکرد(مکانیسم) حلزونی[۱] بوده که با اشغال جای کم از توان بالاتری برخوردارند.گزینش درست این سامانه سرد سازی خیلی مهم است. کاربری یک سردخانه زیرصفر در دامنه دمایی C°۲۰- تا C°۳۵- را می توان با چهار سامانه کمپرسوری زیر مشخص کرد:

– دوبخشی (Split) با شاره هیدروکلرو فلوئوروکربن مجاز (‍‍‍CHFC) در یک مرحله؛

– مرکزی با شاره هیدروکلرو فلوئوروکربن مجاز (‍‍‍CHFC)در یک مرحله؛

– مرکزی با شاره هیدروکلرو فلوئوروکربن مجاز (‍‍‍CHFC)در دو مرحله و

– مرکزی با شاره آمونیاک در دو مرحله.

ضریب کارایی سامانه های بالا به نوبه ۱۵/۱، ۳۵/۱، ۶/۱و ۰۵/۲ می باشد. زمانی که مصرف انرژی پمپ ها و باد زن ها را نیز اگر در دید گرفته شود، ضریب کارایی باز هم کمتر می شود. یک مقایسه کلی نشان می دهد که مصرف انرژی واقعی در هر متر مکعب در یک سردخانه با سامانه دوبخشی (Split) با شاره هیدروکلرو فلوئوروکربن مجاز (‍‍‍CHFC) 3 تا ۴ بار بیشتر از سامانه مرکزی با شاره آمونیاک دو مرحله ای می باشد.

۲-۱-۲  تبخیر کننده

در گزینش دستگاه، بسنده بودن اندازه آن از نظر بهینه بودن اختلاف دمای (∆T)  سطح تبخیر کننده با دمای یکنواخت شده سالن مهم می باشد.با افزایش بهای انرژی، فضای تبخیر کنندگی بهینه اقتصادی نیز افزایش می یابد. باد زن های تبخیر کننده ۶ تا ۲۰% انرژی مصرف شده دستگاه را بسته به طراحی تبخیرکننده، بادزن ها و کارگذاری آن ها  مصرف می کند. در این باره برای کاهش کمینه فشار هوا می توان از بادزن های بزرگ با چرخش کمتر در دقیقه بهره گیری کرد، تا از این رهگذر انرژی شایان توجه ای ذخیره شود. سالن های بزرگ نگه داری با اندازه بزرگتر از ۱۰۰۰۰ متر مکعب به سامانه کانال هوا با شماری از تبخیر کننده های کوچک مجهز می باشند. از دید سرمایه گذاری و بهینه بودن برای کاربری، تبخیر کننده های بزرگ برتری دارد. معمولاً در سردخانه برای بالانس بار گرمایی تولیدی فرآورده های گرم ورودی، تبخیر کننده های بزرگ کار گذاشته می شود. در این مورد، سفارش می شود که مدت زمان کار باد زن ها کنترل شود. نما و الگوی یخ تشکیل شده در یک تبخیر کننده منحصر به فرد بوده و به جای کار گذاشته شده دستگاه نسبت به درها، شمار باز و بسته شدن آن ها، فصل سال و نیز فرآورده نگه داری شده بستگی دارد. این ها عامل هایی است که باید در کار طراحی با دقت ارزیابی کرد.

 

برگرفته از کتاب: International institute of refrigeration I.I.R, 2006, fourth edition, Recommendations for the processing and handling of frozen foods.

گردآوری و نگارش : غلامرضا اسماعیل زاده، رشته و مدرک تحصیلی:فوق لیسانس علوم و مهندسی صنایع غذایی

کارشناس خدمات سردخانه ای دفتر نظارت بر استاندارد خدمات و معیارهای مصرف انرزی سارمان ملی استاندارد

ارسال پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *